De geschiedenis van Buchten, Illikhoven en Vissersweert

“Buchten is een zeer oud dorp, met een rijke en interessante historie. In het oeroude verleden hadden onder meer volken als Kelten, Germanen en Franken hun nederzettingen. Sporen van directe bewoning tijdens het begin van onze jaartelling werden gevonden bij opgravingen die in 1924 plaats vonden onder leiding van de archeoloog Dr. Remouchamps. In het gebied genaamd “den Welder”, gelegen aan de westzijde van het dorp, werden de fundamenten van een romeinse villa van het “porticus”-type blootgelegd. Voorts werd aan de zijdzijde van het dorp een romeinse sarcophaag opgegraven. De ontdekte fundamenten van een tweede bouwwerk uit deze periode, in het gebied plaatselijk bekend als “de Apotheker”, alsmede de hierbij gevonden munten, sieraden en gebruiksvoorwerpen vormen eveneens een belangrijke bijdrage voor de vaststelling van deze vroege bewoning.

De oudst bekende naam van het dorp is ook “Bittinum” ( ook “Bettinum”) aldus genoemd in de bekende Bittinumoorkonde van 1 oktober 704, waarin Aengilbaldus”-de edelman Engibald, zoon van Hildebold- een deel zijner bezittingen schenkt aan de H.Willibrordus. Ook in een schenkingsakte  uit het jaar 714, waarin Pepijn van Herstal (680-714) en zijn echtgenote Plectrudis landerijen afstaan ten gunste van het door Willibrordus te Susteren gestichte klooster, wordt Buchten als zodanig genoemd.

In de fundatiebrief van de collegiale kerk van Sint Bartholomeus te Luik uit het jaar 1031, wordt Buchten als “ allodium de BUTINES “ vermeld en bij testamentaire beschikking van prins-bisschop Balderik II, via zijn broer Giselbert- graaf van Loon-, aan het kapittel van Sint Bartholomeus geschonken.

In andere oorkonden en archiefstukken uit vroeger tijden vinden we voor Buchten benamingen als o.a. “Bugdinum”, “Bictine”,”Bictene”, “Buctine”, “Butine”, “Buhthe””, “Buhtene”, “Bugten”, “Bughten”, “Buchte”, en”Büchten”.

Ook het tweelingdorp Illikhoven-Visserweert is van zeer oude oorsprong. Uit een testamentaire beschikking dd. 1 mei 732 van de H.Adele, abdis vanPfalzel (D), dochter van koning Dagobert II en moeder van Alberic ( de bouwheer der abdij van Susteren blijkt, dat zij reeds voordien- zeer waarschijnlijk omstreeks het jaar 705 – het gebied genaamd “Insula”(Visserweert), geschonken heeft aan haar zoon Alberic.
Enkele decennia geleden werden bij opgravingen te Illikhoven archeologische vondsten gedaan waarvan men aannam dat ze afkomstig waren van een romeinse wachtpost.

Buchten is gelegen in het geografische midden van de “taille”van Limburg, waar onze provincie omsloten wordt , aan de oostzijde door het Duitse “Selfkant”-gebied en westelijk door de rivier “de Maas”met achterliggend Belgisch Limburg.

Door de ligging halfweg  en op het knooppunt van de route Roermond-Maastricht en Maaseik-Sittard, was Buchten in vroeger tijden een bekende halte- en wisselplaats der paarden voor de postkoets. Zeer lang reeds wordt met Illikhoven en Visserweert de parochtiegemeenschap Buchten gevormd, tevens samen met Born, Holtum, Graetheide en een gedeelte van Illikhoven de voormalige gemeente Born.

Het dorp heeft de typische bebouwingsstruktuur van de oorspronkelijke maaslandse woonkern, die voornamelijk tot uiting  komt  in een zuid-noord gerichte lintbebouwing van de hoofdstraat, nagenoeg parallel aan de Maas. Hierbij is op te merken, dat de oorspronkelijke loop van de beek, die het dorp binnenstroomde vanaf Klein-Holtum en via Oude Baan en Dorpsstraat uitmondde in de Reydsgraaf, deze struktuur in grote mate heeft beïnvloed. Ook de gebezigde benamingen en aanduidingen in het dorp zijn karakteristieke kenmerken voor vele dorpen in het dal van de Maas, zoals “Achter deHegge”, “baove in het dörp”en “önger in het dörp”voor de respectievelijk zuidelijk en noordelijk gelegen dorpsgedeelten”.

In 2001 ging de gemeente Born en dus ook Buchten op in de nieuwe gemeente Sittard-Geleen.

Bronnen

• Buchten van toen en nu.
  Een visuele retrospectie betreffende Buchten, Illikhoven en Visserweert.
  Door  G.L.Houben.
  Buchten, juli 1978.
• Born een koninklijk domein met een boeiend verleden….
  Onder redactie vanb : R.Janssen, P.J.C.Lebens, W.Sangers, F.J.M. van Sloun, F.Th.W.Smeets.
  Bor, juli 1978.

Geschiedenis van het kerkdorp Holtum (gemeente Sittard-Geleen)

De eerste schriftelijke gegevens over het kerkdorp Holtum zijn afkomstig uit oorkonden van 1202 en 1217 betreffende kasteel Wolfrath ( Wolvencroth en Wolvenkrode)

De naam Holtum is ontstaan uit Holt-heem (Germaans: hulta en haima) wat zou kunnen wijzen op een nederzetting in de vroege middeleeuwen.

In het eerste deel van de naam “Holt/Hout”wordt de natuurlijke omgeving aangeduid nl. dat de bewoners van Holtum omringd waren door bossen.

Oudere archeologische gegevens over Holtum wijzen op de ligging van de oude romeinse weg van Maastricht naar het Noorden.

Verder wordt in het schenkingsverhaal van koning Zwentibold (rond 900) vermeld dat de ruiter van de koning geen toegang kreeg tot het dorp en daardoor werd uitgesloten van een gemeenschappelijk gebruik van de Graetheide.

Het kerkdorp Holtum is altijd onderdeel geweest van de heerlijkheid Born.

In het midden van de 12^e eeuw behoorde de heerlijkheid toe aan de Luikse prinsbisschop Hendrik van Leyen.

De geschiedenis van Holtum is altijd verbondengeweest met een tweetal huizen nl. Huize Holtum en Huize Wolfrath.

Huize Holtum

De eigenaars van het huis Holtum hebben altijd een grote rol gespeeld in het verleden van Holtum. Ze hadden het recht om de koster-schoolmeester aan te stellen. Hun invloedrijke positie moeten ze verworden hebben in de 2^e helft van de 14^e eeuw.

Het huis heeft een 16^e eeuwse onderbouw met ton gewelven en schietgaten. De voorgevel kreeg zijn huidige vorm met fronton en daktorentje rond 1800.

Huize Holtum is oorspronkelijk een leen van het kapittel te Susteren het zg. Vossenleen en de bezitters waren verplicht militaire diensten te verrichten voor het Susters kapittel.

De oudste vermelding van Huize Holtum  dateert van 1345, waarin Walram II  van Valkenburg drie ridders en drie knapen als borgen stelt voor hemzelf, zijn vader Jan, heer van Born en Sittard en zijn broer Reinoud.

Johan Vos wordt verder genoemd in 1356, 1357 en 1362.

De familie Janssen-Houben woonde tot 1987 in Huize Holtum. In dat jaar werd het bezit verkocht aan het echtpaar P.Keulen-Gerards. 

Huize Wolfrath

Reeds in 1386 is er sprake van een huize Wolfrath.

Van het oude huis zijn slechts enkele steenresten bewaard gebleven in het muurwerk van de kelders.

Maarten Bentick begint met de bouw rond 1615 en waarschijnlijk is Huize Wolfrath in  1628 voltooid.

Men gaat er meestal vanuit dat de oudste vermelding van Wolfrath dateert van 1183-1191, waarin een bos in  Wolvenkrode wordt genoemd. In 1202  wordt in een schenking van Aleidis van Heinsberg aan het Norbertijnen-stift geschonken “allodium nostrum ubi nemus quoddam excide fecimus quod dicebatus Wolvencroth ( ons bezit, waar wij een bos hebben laten afzonderen, dat Wolvencroth heette)”.

In 1798 werd de vroegere heerlijkheid Born ondergebracht bij het Departement van de Roer, met als zetel Aken. Deze situatie werd op 9 februari 1801 definitief: Holtum werd frans territotium. In 1815 kwam Holtum bij het Koninkrijk der Nederlanden. Dit is het nog steeds met uitzondering van de periode 1830-1830 toen het bij België behoorde.

Op 1januari 1982 volgde een gemeenlijke herindeling. Het behoorde toen tot de nieuwe gemeente Born, welke in 2001 tenslotte opging in de gemeente Sittard-Geleen.

Bronnen

• “ In Honorem Sanctie Martini St. Martinus ter Ere”
  Het kerkelijk verleden van Holtum
  Auteurs: drs. A.M.P.P.Janssen, H.G.J.Wagemens, W.F.Th.E.M.Willems.
  Holtum 1987.
• Born een koninklijk domein met een boeiend verleden….
  Onder redactie van: R.Janssen, P.J.C.Lebens, W.Sangers,F.J.M. van Sloun,F.Th.W.Smeets.
  Born, juli 1978.
• Buchten van toen en nu.
  Een visuele retrospectie betreffende Buchten, Illikhoven en Visserweert.
  Door G.L.Houben.
  Buchten 1978.